Co robić kiedy nawet Word zamula, a gry długo się ładują? Jak przyspieszyć komputer?

Zwalniający sprzęt komputerowy - subiektywne wrażenie czy fakt?

Zacznijmy od podstaw. Podzespoły komputerowe nie zwalniają z wiekiem. Jeśli dekadę temu kupiliście, powiedzmy procesor Intel Core i5 to po latach pracy w komputerze wciąż działa z tą samą prędkością, co w dniu pierwszego montażu w sockecie. Mimo tego faktem jest, że komponenty komputerowe ulegają powolnemu zużyciu i kiedyś po prostu odmówią posłuszeństwa. Dotyczy to szczególnie dysków wszelkiej maści - HDD i SSD.

Za bardziej wyrazisty przykład niech posłuży karta graficzna - w teorii najdroższy komponent komputera. Grając na niej przez lata, dochodzi do powolnej degradacji rdzenia GPU. Jeśli z lubością kopiemy kryptowaluty skracamy życie pamięci VRAM. Na karcie graficznej posłuszeństwa może także odmówić sekcja zasilania, inne komponenty na PCB, luty, a także samo chłodzenie w postaci wentylatorów. Między nową kartą a taką, która kopała przez długi czas w realnej sprawności (ilości wypluwanych fps-ów) nie ma różnicy. Sęk w tym, że ta druga prawdopodobnie szybciej padnie, serwując artefakty lub inne nieprzyjemności.

Dwa przypadki, gdy komputer naprawdę zwalnia

Na szczęście proces zużywania podzespołów, przy prawidłowym użytkowaniu, w warunkach domowych może trwać długimi latami. Jedyny przypadek, gdy komputer lub laptop zwalnia z wiekiem z powodów sprzętowych to thermal throttling. Słowem naszym wrogiem będzie nadmierna temperatura kradnąca cenne megaherce i która przy okazji realnie skraca żywot sprzętu. Jest to sygnał, że chłodzenie nie działa prawidłowo, solidnie zaniedbaliśmy higienę komputera (zapchane wentylatory, radiatory) lub pasta termoprzewodząca uległa już całkowitej degradacji.

Drugą stroną medalu zwalniającego komputera będą problemy na gruncie oprogramowania i niewłaściwego użytkowania systemu. Oczywiście względem wiekowego komputera, gdy zechcemy zagrać w nowość lub pracować na najnowszej profesjonalnej aplikacji, zwyczajnie przekraczamy możliwości naszej konfiguracji. Na to już nie ma rady i trzeba będzie wybrać się na zakupy. Jeśli natomiast zastanawiacie się, jak przyspieszyć starego laptopa lub komputer bez ponoszenia nadprogramowych kosztów, to rzućcie okiem na poniższe propozycje rozwiązań.

Przyspieszenie starego laptopa lub stacjonarki to faktycznie zajęcie czasochłonne... Jednak rezultaty mogą okazać się więcej niż pozytywne!

Nadmierna ilość programów na dysku

Prosta sprawa. Duża ilość zainstalowanych programów potrafi wpłynąć na szybkość działania systemu operacyjnego. W dużej mierze ma to związek z poważnie zaśmieconym rejestrem. Warto też podkreślić, że choćby w przypadku tańszych dysków SSD przekroczenie pewnego poziomu zapełnienia pamięci potrafi w drastyczny sposób wpłynąć na szybkość odczytu i zapisu. Co zatem należy zrobić, aby przyspieszyć działanie laptopa lub peceta?

Co robić, gdy wydajność spada?

Po pierwsze i najważniejsze: odinstaluj zbędne programy oraz nie zapychaj dysku do jego granic. Opcjonalny ruch to poszukanie darmowej aplikacji lub udostępniającej okres próbny, która pomoże w gruntownym wysprzątaniu rejestru. Ciekawą opcją są również programy wspomagające odinstalowanie zbędnych aplikacji, oferując przy okazji zdolność usuwania resztek rozrzuconych po całym systemie. Jednak na sam początek wystarczy funkcja Odinstaluj lub zmień program.

Pora na dalsze porządki

Na tym nie koniec porządkowania zawartości komputera. Chcąc przyśpieszyć komputer, choć odrobinę warto pamiętać o defragmentacji. Niemniej ta rada dotyczy wyłącznie nośników HDD, przekładając się tak na skrócenie dostępu do danych. Pod żadnym pozorem nie poddajemy defragmentacji dysku SSD. Pamiętajmy także o czyszczeniu każdego dysku, a szczególnie systemowego ze zbędnych śmieci. Do tego wystarczy funkcja Oczyszczanie Dysku, która usuwa pliki tymczasowe, pozostałości po aktualizacjach i inne niepotrzebne rzeczy kradnące przestrzeń.

Za usuwanie zbędnych rzeczy można zabrać się także ręcznie. Darmowym narzędziem WinDirStat przeanalizujcie strukturę wykorzystania dysku. Tylko nie usuwajcie wszystkiego jak leci, bez opamiętania - szczególnie na partycji systemowej. Dobrym zwyczajem jest także korzystanie z diagnostyki w postaci Chkdsk lub narzędzia sfc/ scannow, sprawdzającego integralność plików systemowych i dokonującego naprawy w razie potrzeby.

Analizuj strukturę wykorzystania dysku z WinDirStat!

Pamiętaj o aktualizacjach

Kolejnym sposobem na przyspieszenie komputera będzie pilnowanie aktualizacji systemowych i co ważniejszych programów. Na ten przykład nowsze wersje systemu operacyjnego przeważnie oferują większą sprawność od swoich poprzedników. Wiem, że większość z Was może uważać inaczej ale to głównie wina pierwszych edycji nowego systemu, który zawsze przejawia choroby wieku dziecięcego. Tym samym całkowicie zasadnym będzie przeskoczenie z, powiedzmy Windows 7 albo 8 na Windows 10.

Kolejną kwestią są aktualizacje sterowników. Idealnym przykładem są sterowniki graficzne, które z czasem ewoluują i pozwalają lepiej wykorzystać potencjał GPU. To samo tyczy się sterowników chipsetu lub innych modułów na płycie głównej wykonujących określoną pracę. Ważnym ruchem jest także aktualizacja bios płyty głównej. Manewr ten potrafi rozwiązać wiele problemów na gruncie stabilności pracy systemu i kompatybilności podzespołów. Na ten przykład aktualizując bios mobasa Z370 od MSI zażegnałem problem nieprawidłowo działającego Intel Core i7-8700 a tym samym udało się wykręcić wyraźnie lepsze rezultaty w pomiarach syntetycznych i programach.

Chcąc przyspieszyć komputer, czasem warto także wykonać ruch odwrotny, czyli downgrade oprogramowania. Dotyczy to jednak narzędzi profesjonalnych, wymagających więcej od zasobów komputera. Oczywiście nie jest to żelazna zasada, ponieważ nowsza wersja nierzadko niesie ze sobą poprawki na tle optymalizacji a tym samym lepszej sprawności. Idealny przykład to Blender. Niemniej, jeśli macie wrażenie, że czterordzeniowy procesor (np. i7-6700) dawał spokojnie radę w danym programie, a przy jego dużo najnowszej wersji już nie, to warto wrócić do wcześniejszej edycji lub wyruszyć na poszukiwania alternatywnego narzędzia.

Optymalizacja komputera i laptopa

Z rozwagą podchodźcie do dostępnych zasobów, szczególnie jeśli komputer nie jest maszyną z górnej półki wyposażoną w znaczną ilość pamięci i rdzeni. Pilnujcie przede wszystkim tego, co startuje wraz z systemem Windows. Jeśli już na starcie maszyna musi uruchomić masę nadprogramowych aplikacji i procesów, to mamy realny problem. Do jego rozwiązania w Windows 10 wystarczy Menadżer Zadań (Ctrl + Alt + Del). W Windows 7 w tym celu koniecznym była komenda msconfig. Pamiętajcie tylko, żeby nie szaleć zbytnio w ubijaniu procesów. Przypadkowo możecie wyłączyć coś, co ma faktycznie istotne znaczenie dla prawidłowego rozruchu systemu.

Na drodze do optymalizacji komputera warto w nowszym Windows zainteresować się funkcjami niewidocznymi a niestety kradnącymi cenne zasoby. W Dziesiątce i Jedenastce będzie to choćby konieczność wyłączenia wszystkiego, co związane z telemetrią. W Google wystarczy zdać pytanie pokroju “Windows 10 telemetry disable”, aby znaleźć kilka rozwiązań godnych uwagi.

Chcąc pozbyć się niepotrzebnych procesów można także przygotować własne sterowniki, choćby karty graficznej Nvidia. Przy standardowej instalacji uruchamiają one sporo różnych dodatkowych procesów, także tych związanych z telemetrią. Problem ten pomoże zwalczyć darmowy program NVCleanInstall, z pomocą którego odchudzimy instalator sterowników Nvidii. Osobiście usuwam wszystko, zostawiając wyłącznie główny sterownik oraz kontroler dźwięku HDMI (na wypadek podpięcia komputera pod TV). Nie muszę także mówić, żeby nie instalować Geforce Experience. Natomiast przed instalacją nowych, chcąc prawidłowo pozbyć się starych sterowników (Nvidii, AMD, Intela) polecam sięgnąć po darmowe narzędzie DDU Uninstaller.

DDU Uninstaller: przydatne narzędzie! 

Przyspieszenie komputera poprzez usuwanie wirusów i malware

Korzystając intensywnie z zasobów sieci pewnym jest, że załapaliście zbędnych śmieci, programów śledzących i nie wiadomo czego jeszcze. Jeśli z lubością sięgacie po pirackie oprogramowanie, tym bardziej trzeba być gotowym na obecność nieproszonych gości. Niektóre złośliwe oprogramowanie może np. bez waszej wiedzy wykorzystywać zasoby komputera (pamięć, CPU, GPU) do określonych celów, co negatywnie odbija się na ogólnej sprawności.

Należy zatem komputer wyczyścić z tego – co tu dużo mówić – świństwa. W większości przypadków wystarczy Microsoft Defender. Możecie także poszukać innych aplikacji pomocnych w choćby usuwaniu np. malware. Nie warto przesadzać w ilości zainstalowanych narzędzi i dublować programów wykonujących tę samą czynność, bo tak bardziej szkodzimy niż pomagamy. Zainteresujmy się także tym, jak dany antywirus zoptymalizowano, bo niektóre programy wręcz słyną z apetytu na zasoby komputera. Spośród darmowych rozwiązań ostrożnie z zasobami obchodzi się Panda Free Antivirus.

Czasem też warto zadziałać wbrew logice i wyłączyć pewne zabezpieczenia. Chodzi choćby o problem Meltdown i Spectre dla starszych procesorów Intela. Zagrożenie związane z lukami zabezpieczeń CPU dotyczy wyłącznie klientów biznesowych. W warunkach domowych można spać spokojnie. Sięgając po program Inspectre można odzyskać nieco mocy obliczeniowej. W moim przypadku w laptopie z procesorem i3 siódmej generacji było to o 21% lepszy wynik jednowątkowy i 11% wielowątkowy. Na komputerze stacjonarnym z i7-4770 rezultat był mniej spektakularny - odpowiednio 5% dla obu wartości. Pomiar realizowałem programem GeekBench 5.

Nowy system operacyjny dla przyspieszenia komputera

Czasami nie ma rady i trzeba postawić nowy system. Wcześniej oczywiście można skorzystać z funkcji Reset do ustawień komputera do stanu początkowego. Usuwamy tak wszystkie ustawienia, programy i pliki zgromadzone na dysku systemowym oraz jeśli na to pozwolimy na pozostałych nośnikach pamięci. Opcję znajdziemy w Ustawienia > Aktualizacja i Zabezpieczenia > Odzyskiwanie. W innym przypadku pełen format i instalacja OS-u od postaw także nie jest złym pomysłem.

Jeśli chcecie się wznieść na poziom Pro, to warto przygotować własny instalator Windows wyzbyty wszystkich zbędnych programów, narzędzi i procesów. Tak odchudzony system na starszych maszynach, szczególnie z ograniczoną ilością RAM, potrafi zdziałać cuda. Rozwiązanie to sprawdzałem na konfiguracji Intel Core i5-2500, 4GB DDR3 oraz HD 7850. Przygotowanie takiego obrazu jest oczywiście czasochłonne (kompilacja ISO może zająć nawet kilka godzin), dlatego nie ma nic złego w sięgnięciu po gotowe rozwiązanie.

Jak poprawić wydajność laptopa lub komputera od strony sprzętowej?

• Pamiętaj o profilu XMP, który funkcjonuje od czasów DDR3. Jest to darmowy przyspieszacz komputera, o ile nasze moduły posiadają takowy profil,
• Podkręcanie lub ręczna optymalizacja pamięci RAM w poszukiwaniu niższych opóźnień, lub wyższego zegara to także sposób na przyspieszenie komputera. Jest to jednak metoda czasochłonna i nie na każdym sprzęcie możliwa do przeprowadzenia,
• Chcąc przyspieszyć komputer, można też dokupić RAM, dla większej swobody w zarządzaniu zasobami. Wszystko zależy od tego ile teraz macie pamięci i do jakiego typu zadań używany jest PC.
• Nie muszę chyba mówić, że dziś SSD dla dysku systemowego oraz partycji służącej do uruchamiania aplikacji i gier to absolutny obowiązek.

Dołożenie pamięci RAM

W przypadku starszych komputerów, powodem wolnego działania systemu będzie też niewystarczająca ilość pamięci operacyjnej RAM. Kilka lat temu standardem były 2GB, ale obecnie jest to zbyt mała ilość do komfortowej pracy z komputerem. Ile pamięci powinien mieć komputer lub laptop? Wszystko zależy od zastosowania danej konfiguracji, ale w uproszczeniu można przyjąć następujące wartości:

• 8 GB – tanie konfiguracje do codziennych zastosowań lub biura
• 16 GB – komputery do codziennych zastosowań i grania

Więcej przeczytacie w artykule: ile ramu potrzebuje komputer.

Wymiana HDD na SSD

Świetnym sposobem na ożywienie starego komputera jest wymiana dysku talerzowego (HDD) na nośnik półprzewodnikowy (SSD). HDD wykorzystuje elementy mechaniczne – jest tańszy przy danej pojemności. W przypadku SSD zastosowano układy scalone, których produkcja jest droższa, ale za to pozwalają uzyskać dużo wyższą wydajność, co bezpośrednio przekłada się na szybkość działania systemu i ładowania aplikacji.

To jednak nie wszystko, bo w urządzeniach mobilnych ważną kwestię odgrywają również inne cechy nośników półprzewodnikowych. Większa wytrzymałość na uszkodzenia mechaniczne pozwala uniknąć ewentualnych usterek sprzętu, a niższy pobór energii może przełożyć się przy okazji na nieco dłuższy czas pracy na zasilaniu bateryjnym. SSD cechuje się również całkowicie bezgłośną pracą - a jak pewnie wiecie, obciążone i wysłużone HDD potrafią być głośne.

Przyspieszać stary komptuer, czy kupić nowy?

Ogółem przyspieszenie starego laptopa lub stacjonarki to faktycznie zajęcie czasochłonne. Warto jednak przysiąść do tego zadania, bo rezultaty mogą okazać się bardziej niż pozytywne. Ostatecznie nic nie zastąpi zdrowego rozsądku na gruncie użytkowania. Należy realistycznie podchodzić do tego, co oczekujemy, a co faktycznie potrafi stary sprzęt. Czasami laptop lub komputer mogą być zbyt stare, aby podejmowanie jakichkolwiek działań miało sens. Oszczędzimy sobie tak sporo niepotrzebnej frustracji i rozczarowań.